ԿԵՆՍԱՏԱՐԵԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ԳԱՐԵԳԻՆ ՆԺԴԵՀԻ

1886թ. հունվարի 20` նոր տոմարով` փետրվարի 2

----- Ծնունդ Նախիջևանի Կզնուտ գյուղում:

.

Մոտ 1894-1895թթ.

-----Ուսումնառություն Կզնուտի ծխական դպրոցում:

.

1896թ.

-----հայկական դպրոցները փակելու պատճառով սովորել է նորաբաց պետական` ռուսական ծխական դպրոցում:

.

Մոտ 1896-1902թթ.

-----սովորել է Նախիջևանի <<բարձրագույն տարրական>> կոչվող յոթնամյա ռուսական դպրոցում:

.

Մոտ 1902-1903թթ.

-----սովորել է Թիֆլիսի ռուսական գիմնազիայում:

.

1906-1907թթ.

-----սովորել է նախ` ՀՅԴ հիմնած` Սոֆիայի պահեստի սպայից Կնյաժևոյի, ապա Սոֆիայի ռազմական վարժարաններում:

.

1906թ.սեպտեմբերի 27

-----ՆԺԴԵՀ ծածկանվան առաջին հիշատակությունը:

.

1907թ.

-----վերադարձել է Կովկաս` Սեբաստացի Մուրատի հայդուկային խմբի հետ Հայաստան անցնելու համար:

.

1907թ.նոյեմբեր

-----Ընդունվել է ՀՅԴ շարքերը:

.

1908թ.օգոստոս

-----Որպես սպա ուղարկվել է Պարսկաստան` պարսկական հեղափոխությանը մասնակցելու համար:

.

1908թ. օգոստոսի վերջ

-----Վերադարձել է հայրենի գյուղ, տեղում կազմակերպել ՀՅԴ խումբ:

.

1908թ. սեպտեմբերի 6

-----Վերին Ազա գյուղում ձերբակալվում, արգելափակվում է Ջուղայում:

.

1909թ. ապրիլ-1910թ.

-----Եղել է Նախիջևանի բանտում:

.

1910թ.հոկտենբերի կեսից մինչև հոկտենբերի 22

-----Հարցաքննվել է Նովոչերկասկի բանտում, ապա կարճ ժամանակով` նաև Պետերբուրգի բանտում:

.

Մոտ 1912թ մարտ

-----ազատվում է բանտից, անցնում Բուլղարիա:

.

1912թ. սեպտեմբերի 23

-----անդամագրվում է բուլղար կամավորական բանակին:

.

1912թ. հոկտեմբերի 8

-----կազմում է հայ կամավորների 229 հոգիանոց վաշտը, որը հետագայում համալրվում է ևս 42 կամավորներով` ներառյալ Նժդեհն ու Անդրանիկը:

.

1912թ. հոկտեմբերի 20

-----Պաշտոնական հրամանով նշանակվում է <<Երկրորդ (հայկական)>> վաշտի հրամանատար:

.

1912թ. Նոյեմբերի 4

-----Հայկական վաշտի հետ հերոսանում է Ուզուն Համիդլերի կռվում:

.

1912թ. Նոյեմբերի 15, Մեհրամլի գյուղ

-----Անդրանիկի և հայ կամավորական վաշտի հետ կատարում է մեծ սխրագործություն` վճռելով ճակատամարտի ելքը:

.

1912թ. Հավանաբար նոյեմբերի 16

-----Մեհրամլիի հաղթանակի առթիվ պարգևատրվում է <<Սպայական քաջության խաչ>>-ով, արտասանում մի հուզիչ ճառ:

.

1912թ. Հավանաբար դեկտեմբերի վերջից

-----Կարգվում է մակեդոնացիներից բաղկացած կամավորական վաշտի հրամանատար:

.

1913թ. Հավանաբար ամառ

-----Սոֆիայում նշանվում է Էքիմե Սուքիասյանի հետ:

.

1913թ. Հավաբար աշուն

-----Մեկնում է Ռումինիա:

.

1914թ. Հոկտեմբերի սկիզբ

-----Անդրանիկի և բազմաթիվ կամավորների հետ Բուլղարիայից ժամանում է Թիֆլիս:

.

1914թ.հոկտեմբերի 13

-----Զորագնդի հրամանատարի օգնականի պաշտոնով անդամագրվում է հայկական կամավորությանը:

1915թ.ապրիլի 15

-----300 հոգանոց ջոկատով միացել է կամավորական 2-րդ գնդին, նշանակվել հրամանատար Դրոյի օգնական, ապա նույն պաշտոնով ընդգրկվել է Վարդանի գլխավորած Արարատյան զորաջոկատ:

.

1915թ.մայիսի 2

-----Բերկրիի կիրճում ցուցաբերած խիզախության համար ներկայացվել է սբ. Վլադիմիրի 3-րդ աստիճանի շքանշանի:

.

1915թ.մայիսի 5

-----Շեյխ-Կարայի ճակատամարտում դրսևորած անօրինակ քաջության համար ներկայացվում է Աննայի 4-րդ աստիճանի շքանշանի;

.

1915թ. Մայիսի 6

-----Կամավորական 2-րդ գնդի հետ մտնում է Վան:

.

1915թ. Ապրիլի 27-հունիսի 8

-----մասնակցել է Վանի նահանգի Գեալարաշի, Բերկրիի, Շատախի, Մոկսի, Սպարկերտի և այլ վայրերի արշավանքներին ու ճակատամարտերին:

.

1915թ.հուլիսի 19

-----Ռուսական հրամանատարությունը պոդպորուչիկ Նժդեհին շնորհում է պորուչիկի աստիճան:

.

1916թ.մայիսի 14

-----Որպես հրամանատարի օգնական տեղափոխվել է հայկական կամավորական 1-ին խումբ, որի ժամանակավոր հրամանատարն այդ ժամանակ Սմբատն էր:

.

1916թ.հուլիսի 23, հուլիսի 25

-----Զորավար Նազարբեկյանի ջոկատի կազմում մասնակցել է մարտերին, Մագրեադի կիրճում ցուցաբերած <<առանձնահատուկ հերոսության>> և <<անօրինակ սառնասրտության ու անվեհերության համար>> ներկայացվել Գեորգիևյան 3-րդ և 2-րդ աստիճանի խաչերի:

.

1917թ.մայիսի 12-ին

-----Եղել է Ալեքսանդրապոլի  գործադիր կոմիտեի անդամ և քաղաքային կոմիսար:

.

1917թ.վերջ

-----Երբ ռուսական զորքը թալանում էր Գյումրիի բերդի զենքն ու զինամթերքը, իր շուրջը հավաքելով մոտ 60 ուսանողների, ռուսներից գրավում է բերդը, զինամթերքը հանձնում հայոց զորքին:

.

1917թ.

-----Գյումրիում հրատարակում է ազատամարտի հերոսներին նվիրած իր արձակ գեղոնների հավաքածուն` <<Դաշնակցության պանթեոն>> վերնագրով:

1917թ.մայիսի 14

-----Ընտրվել է ՀՅԴ Գյումրիի Կեդրոնական կոմիտեի անդամ:

.

1917թ.հունիսի 1

-----Գյումրիի գուսանների համար դասախոսություն է կարդացել, որից հետո ամբողջ դահլիճը անդամագրվել է ՀՅԴ-ին, և հենց դահլիճում էլ հիմնվել է Գյումրիի <<Աշուղ>> կառույցը, որի մեջ մտել են բազմաթիվ նշանավոր գուսաններ:

.

1917թ.հունիսի 9

-----Գողթանի Վերին Ազա գյուղում վարել է Վերին Ազայի, Ներքին Ազայի ու Դեր գյուղերի ընդհանուր ժողովը` բնակչությանը կոչ անելով կազմակերպվել ու պատրաստվել ինքնապաշտպանությանը:

.

1917թ.հունիսի 19

-----Նույնանման ժողով է անցկացրել Ազայի ծխական դպրոցում:

.

1917թ.հունիսի 29

-----Նույնանման ժողով` Ջուղայում:

.

1917թ.հավանաբար ամառ

-----Ախալքալաքում կազմավորել է կամավորական ջոկատ:

.

1917թ.աշուն

-----ընտրվել է 1917թ.սեպտեմբերի 29-հոկտեմբերի 13-ը Թիֆլիսում կայացած Հայոց ազգային համախորհրդակցության 228 պատգամավորներից մեկը, ապա ընդգրկվել <<Ճակատի պահպանության և վտանգված վայրերի ապահովության>> ՀՅԴ 15 հոգանոց հանձնաժողովում` Անդրանիկի, Աբրահամ Գյուլխադանյանի, Արսեն Շահմազյանի, Դրոյի, Ռուբեն Տեր-Մինասյանի և այլոց հետ:

.

1917թ.

-----Սակավաթիվ ուժերով օգնության է փութում պաշարված Կողբին, կոտորածից փրկում այդ շրջանի հայությանը:

.

1918թ.հունվարի 30

-----Ելույթ է ունենում Երևանի քաղաքային դահլիճում նախիջևանցիների և գողթանցիների գումարած ժողովում:

.

1918թ.

-----Շերամի համահեղինակությամբ Երևանում տպագրում է <<Զորաշարժային կանոնադրություն>> գրքույկը` նվիրված <<հայ քաջարի զինվորին>>:

.

1917-1918թթ.

-----Շրջելով հայկական բազմաթիվ գյուղերում` ժողովրդին հավաքում էր եկեղեցիների բակերում, ազդեցիկ ու սրտաբուխ ճառերով կոչ անում ինքնապաշտպանության:

1918թ.մայիս

-----Վարել է Ալաջայի կռիվները, որոնցով կարելիություն է <<Էրզրում-Սարիղամիշ-Ղարսեն նահանջող հայկական զորամասերին` անկորուստ անցնելու Գյումրի>>:

.

1918թ.մայիսի 24

-----Ճակատ հարդարելու նախաձեռնությունը վերցնելով ձեռքը` ոգեշնչել ու վարել է Ղարաքիլիսայի ճակատամարտը, ներկայացվել ամենաբարձր քաջության շքանշանի:

.

1918թ.նոյեմբերի 30

-----ՀՀ կառավարության հրամանով նշանակվում է Նախիջևանի գավառական կոմիսար:

.

1918թ.դեկտեմբերի 20

-----Օգնության է հասնում մինչև Արարատ նահանջած հայկական զորքին, կռվի ամբողջ նախաձեռնությունը վերցնում է ձեռքը, փրկում հայոց բանակի 4-րդ գունդը, ճնշում Վեդիի թրքության ապստամբությունը, անօրինակ խիզախության համար պարգևատրվում Վլադիմիրի 3-րդ աստիճանի շքանշանով:

.

1919թ.փետրվար-օգոստոս

-----Ծառայել է հայոց բանակում, մասնակցել տարբեր կռիվների:

.

1919թ.մարտի 30-օգոստոսի 5

-----Եղել է Գառնիի գումարտակի հրամանատար:

.

1919թ.օգոստոսի 5

-----ՀՀ զինվորական նախարարը նրան շնորհում է կապիտանի կոչում:

.

1919թ.սեպտեմբերի 4

-----ՀՅԴ Բյուրոյի միջնորդությամբ և իր խնդրանքով ՀՀ կառավարությունը նրան Ղազար Քոչարյանի` Քաչալի հետ ուղարկում է Զանգեզուր` Գողթան անցնելու առաջադրանքով: Նա Զանգեզուր է մտնում 180 սվինով:

.

1919թ.սեպտեմբերի առաջին կես

-----Զանգեզուրի տեղական իշխանությունների խնդրանքով կապիտան Նժդեհը ստանձնում է Կապարգողթի` Կապանի, Արևիքի (Գենվազ, Մեղրի) և Գողթանի ընդհանուր և Սյունյաց հարավարևելյան ռազմաճակատի հրամանատարությունը:

.

1919թ.հոկտեմբեր

-----Վերացնում է Գողթանը Գենվազին կապող թաթարական սեպը: Հիմնում է <<Դավիթբեկյան ուխտերը>>, որոնց ռազմակոչն էր` <<Հանուն հայրենիքի` Դավիթբեկաբար>>:

.

1919թ.նոյեմբերի 15

-----Առանց բավարար ռազմամթերքի, փամփուշտի ու թնդանոթի, գիշերային հանդուգն գրոհով գրավում է Օխչիի ձորի թրքաբնակ գյուղերը` տալով ընդամենը 1 վիրավոր: 1-ին անգամ այստեղ է գործի դնում պայթուցիկ տակառներով թշնամուն ահաբեկելու ռազմավարությունը:

.

1919թ.դեկտեմբերի 1-8

-----Գեղվաձորում վնասազերծում է 33 թաթարական գյուղեր, որոնք պատուհաս էին դարձել Գենվազի, Ղափանի և Գողթանի համար:

.

1920թ.հունվարի 19

-----Թեև դեմ էր Շուռնուխի գործողությանը, բայց ենթարկվելով ընդհանուր հրամանատարության պահանջին` զանգեզուրյան զորքերի Շարուրի գործողության ժամանակ անձամբ առաջնորդելով վաշտերը` գրոհում է թուրքերի գրաված բարձունքները, նպաստում ընդհանուր հաղթանակին, որի շնորհիվ մարտագրով նախատեսված 6 գյուղի փոխարեն վնասազերծում է ավելի քան 30թաթարական գյուղ, բացվում է Գորիս-Ղափան խճուղին:

.

1920թ.փետրվարի 14

-----Այս անօրինակ սխրագործությունների համար Զանգեզուրյան ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատար Ղազարովը Նժդեհին շնորհում է փոխգնդապետի աստիճան` ՀՀ կառավարությանը միջնորդելով նրան շնորհել գնդապետի աստիճան:

.

1920թ.մարտի 9-21

-----Սկսում և հաջողությամբ ավարտում է Գողթանին օգնելու 2-րդ` <<Պատանակրաց>> արշավանքը, որի ընթացքում ազատագրում է Գողթանի հայկական գյուղերը, գրավում Գողթանի բոլոր թաթարական բնակավայրերը, բացի Եայջիից և Դաստակից:

.

1920թ.մարտի 25

-----Գողթանում 2 նամակ է ստանում` օգնության փութալու Կապարգողթը թուրք-թաթար-բոլշևիկ գրավումից փրկելու համար: Հետաձգելով Ագուլիսների և Օրդուբադի գրավումը` շտապ վերադառնում է Ղափան:

.

1920թ.ապրիլի 1-13

-----Սկսում է հակահարձակումը: Զեյվայից` այժմյան Դավիթ Բեկ գյուղից սկսած` թշնամուն ետ է շպրտում Հարթիզի և Սուսանի բարձունքներից, մաքրում Որոտանի թաթարական գյուղերը, գրավում 80-ից ավելի գյուղեր:

.

1920թ.ապրիլի 6

-----Վարում է Ասկյուլումի ճակատամարտը, գրավում գյուղը և շրջակա բարձունքները:

.

1920թ.ապրիլի 13

-----Ջախջախելով Ջիբրայելի թաթարներից և Ղարադաղի պարսիկներից օգնություն ստացած թշնամու գերակշիռ ուժերը` մաքրում է նաև Չավնդուրի` Բարթաղի շրջանը:

1920թ.ապրիլի մոտ 15-26

-----Բարգուշատ-Հաքյառուի` Զանգեզուրի և Արցախի միջև ընկած թուրքական սեպի շրջանում մոտ 1 ամիս հաղթական կռիվներ մղելուց հետո Ղափանի իր վաշտերով մտնում է Արցախ, ստանձնում Դիզակի պաշտպանությունը, չեզոքացնում Դրոյի զորքերի աջ թևին սպառնացող վտանգը:

.

1919թ.դեկտեմբեր-1920թ.ապրիլ

-----Կազմակերպում է Օխչիի, Գեղվաձորի, Շուռնուխի, Ասկյուլումի, Չավնդուրի և այլ վայրերի փառահեղ հաղթանակները` մեծ մասամբ անձամբ ղեկավարելով կռիվները:

.

1920թ.մայիսի վերջ-օգոստոսի 10

-----Երբ ՀՀ զորամասերը լքում են Արցախն ու Զանգեզուրը, տարածքները հարկադրաբար հանձնում Ադրբեջանին, ստանձնում է բովանդակ Սյունիքի ինքնապաշտպանությունը:

.

1920թ.մոտավորապես հունիս-հուլիս

-----ՀՀ կառավորությունը նրան շնորհում է գնդապետի աստիճան:

.

1920թ.օգոստոսի 25

-----Ղափանի Կավարտ գյուղի եկեղեցում օծվում է  <<Ղափանի, Գենվազի, Գողթանի ու Բաղաբերդի ռազմական ուժերի դիկտատոր-հրամանատար>>, 45 օրում ազատում Սյունիքը:

.

1920թ.հոկտեմբերի 9-ի գիշերը, 10

-----7 ձիավորներով Խուստուփից իջնելով Ղափան` Գյուտկում գյուղից իրեն միացած ևս 40 հոգիանոց ջոկատով, առանց որևէ զոհ տալու, վերագրավում է Ղափանը` գերելով ավելի քան 650 ռուս զինվորի:

.

1920թ.նոյեմբերի 21-22

-----վերագրավում է Գորիսը:

.

1920թ.դեկտեմբերի 25

-----Տաթևի 1-ին համագումարում հռչակում է <<Ինքնավար Սյունիքը>>, Զանգեզուրը ժամանակավորապես հայտարարում է ինքնավար: Համագումարը Նժդեհին <<Հրավիրում է որպես <<Սյունյաց սպարապետ>>, ինքնապաշտպանության ամբողջ ղեկավարությունը հանձնում նրան:

.

1920թ.սեպտեմբերի 6-նոյեմբերի 21

-----Ղափանի Կալեր գյուղից վերսկսելով Զանգեզուրի ազատամարտը` երկրամասը մաքրում է ռուս և թուրք զավթիչներից, ըստ էության շարքից հանում ռուսական 11-րդ կարմիր բանակը` ոչնչացնելով մոտ 12000, գերեվարելով 4000-ից ավելի բոլշևիկ զինվոր ու սպա:

1921թ.հունվարի 25

-----11-րդ կարմիր բանակի հրամանատարին ուղղած <<բաց նամակում>> պահանջում է Հայաստանի բանտերից ազատել կուսակցական ու ազգային գործիչներին, քեմալականների կողմից գրավված հայկական տարածքները մաքրել, հրաժարվել Զանգեզուրի հայության մեջ քայքայիչ գործունեություն կատարելուց:

.

1921թ.հունվարի 25

-----Շուշիի մոտ գտնվող Քարինտակ (թուրքերեն Դաշալտը) գյուղում հանդիպում է Թևան Ստեփանյանին, նրա հետ կազմում Արցախի ազատագրության պլանը:

.

1921թ.փետրվարի 2-5

----Խորհրդային իշխանությունները Նժդեհին առաջարկում են Սյունիքը հայտարարել խորհրդային, ստանձնել 11-րդ բանակի հրամանատարությունը:

.

1921թ.փետրվարի 15-17

-----Զանգեզուրյան ուժերի հրամանատար Յապոնի միջոցով բոլշևիկներից ազատագրում, Սյունիքին է միացնում Վայոց Ձորը, ջարդում է Արևիքի վրա հարձակված թշնամուն, հպատակեցնում է Բարգուշատի թաթարներին:

.

1921թ.փետրվարի 21

-----Գորիսի սբ.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում օծվում  է Նժդեհի սպարապետական գոտին և եռագույնը:

.

1921թ.փետրվարի 28-մարտի 8

-----Թևանին օգնության ուղարկած Գորիսի հրամանատար Տեր-Պետրոսյանի աջակցությամբ ազատագրում է Դիզակը և Արցախի մեծ մասը, միացնում Լեռնահայաստանին:

.

1921թ.ապրիլի 26

-----Տաթևի 2-րդ համագումարը հռչակեց Լեռնահայաստանի Հանրապետությունը, Նժդեհին շնորհեց զորավարի աստիճան, պարգևատրեց <<Խուստուփյան արծիվ>> երկաթե շքանշանով և ընտրեց Լեռնահայաստանի վարչապետ, արտգործնախարար ու զինվորական նախարար:

.

1921թ.

-----Գորիսում հրատարակում է իր զինվորներին հղած <<Խուստոիփյան կանչեր>> հրամանների ժողովածուն:

.

1921թ.մայիսի 31-հունիսի 1

-----Գորիսում կայացած` <<Հայրենիքի փրկության կոմիտեի>> և Լեռնահայաստանի Հանրապետության համատեղ նիստը Լեռնահայաստանը հայտարարեց Հայաստան, Վրացյանն Ընտրվեց վարչապետ, Նժդեհը` <<զինվորական նախարար>>:

1921թ.հունիսի 7

-----Նամակ է հղում Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարությանը` Սյունիքը պարպելու դիմաց պահանջելով Լեռնահայաստանի (Զանգեզուր, Լեռնային Ղարաբաղ, Գողթան, Վայոց Ձոր) միացումը Խորհրդային Հայաստանին:

.

1921թ.հունիսի 15-17

-----Յապոնի (Հովհաննես զանգեզուրցի Պարոնյան) և Կուռոյի (Սուրեն շուշեցի Թարխանյան) միջոցով ետ է գրավում Վայոց Ձորը, վերցնում մոտ 900 գերի, հարուստ ռազմավար:

.

1921թ.հուլիսի 12

-----Հայաստանի Հեղկոմի կողմից Լեռնահայաստանը Հայաստանի կազմում թողնելու պաշտոնական հայտարարությունը մամուլում հրապարակելուց հետո, համոզվելով, որ Զանգեզուրը մնալու է Խորհրդային Հայաստանի կազմում, Մեղրիից անցնում է Արաքսը, պատսպարվում նախ` Մուժամբար գյուղում, ապա` Թավրիզում:

.

1921թ.հուլիսի 24-սեպտեմբերի 28

-----Թավրիզում կանգնում է ՀՅԴ Գերագույն ատյանի առաջ` մեղադրվելով Սյունիքը բոլշևիկներին հանձնելու և այլ անհեթեթ մեղքերի մեջ:

.

1921թ.սեպտեմբերի 29

-----Դատական ատյանի դատավճռով առաջարկվում է Նժդեհին հեռացնել Դաշնակցությունից` <<ներկայացնելով նրա գործը կուսակցության 10-րդ ընդհանուր ժողովին>>:

.

1922թ.մարտի վերջ

-----Կոստանդնուպոլսի վրայով ժամանում է Սոֆիա, մշտական բնակություն հաստատում Ցար Բորիսի փ.թիվ 92 տանը:

.

1923թ.ապրիլի 7-մայիսի 19,

1924թ.նոյեմբերի 17- 1925թ.հունվարի 17

-----ՀՅԴ Վիեննայի խորհրդաժողովը, ապա ՀՅԴ 10-րդ ընդհանուր ժողովը Նժդեհին վերականգնում  է Դաշնակցության մեջ:

.

1924թ.մայիս

-----Ժամանում է Թավրիզ:

.

1925թ.

-----Ընտրվում է ՀՅԴ Բալկանյան Կեդրոնական կոմիտեի անդամ:

.

1926թ.

-----Բուլղարիայի Դաշնակցական կազմակերպությունը բաժանվում է Նժդեհի և Բյուրոյի կողմնակիցների միջև:

1926թ.,1941թ.,1943թ.

-----Այցելել է Ռումինիա:

.

1932թ.վերջ

-----ԱՄՆ մեկնելուց առաջ 2 ամիս գտնվել է Փարիզում, մասնակցել ՀՅԴ ընդհանուր ժողովին:

.

1933թ.սկիզբ- 1934թ.սեպտեմբեր

-----Եղել է ԱՄՆ-ում: 1933թ.հունվարի 14-ին հիմնել է Ցեղակրոն ուխտերը, հուլիսի 16-ին նախագահել Բոսթոնում գումարված Ցեղակրոն ուխտերի 1-ին համագումարը: Ոգեշնչել ու ամրացրել է ԱՄՆ ՀՅԴ գործող կոմիտեները, հիմնել նորերը, վերակազմավորել խարխլված մասնաճյուղերը, աշխատել <<Կարմիր Խաչի>> կառույցներում:

.

1933թ.հոկտեմբերի 17

-----Այցելում է ԱՄՆ Սեյսին քաղաք` ցեղակրոնների հրավիրելիք ժողովին բանախոսելու համար, սակայն տեղի հայ կոմունիստների մատնություններով ու խարդավանքներով դահլիճը չի տրամադրվում ժողովականներին:

.

1934թ.հունիսի 1-3

-----Նախագահել է Ցեղակրոն ուխտերի Բ համագումարը` Բոսթոնում:

.

1934թ.օգոստոս

-----Մասնակցել է ՀՅԴ Ամերիկայի շրջանի 41-րդ պատգամավորական ժողովին:

.

1934թ.սեպտեմբերի 29

-----Վերադառնում է Սոֆիա:

.

1935թ.

-----Ամուսնանում է իր նշանածի` Էփիմե Սուքիասյանի հետ:

.

1935-1937թթ.

-----Աշխատել է Սոֆիայի <<Արաքս>> թերթում:

.

1937թ.

-----Ռուբենի հետ հաշտեցնելու նպատակով ՀՅԴ Բյուրոն նրան հրավիրում է Կահիրե, ուր մնում է մոտ 2 ամիս:

.

1937թ.

-----Իր բուլղարացի բարեկամների միջոցով կապ է հաստատում գերմանացիների հետ` այդ երկրի ռազմական ու հետախուզական մարմիններին ներշնչելով պատերազմի բռնկման դեպքում հարձակվել Թուրքիայի վրա:

.

1937թ.

-----Հեռանում է ՀՅԴ շարքերից: Հայկ Ասատրյանի հետ Սոֆիայում հիմնում է <<Ռազմիկ>> թերթը:

1937թ.դեկտեմբերի սկիզբ

-----Ֆիլիպեում մասնակցում և ելույթ է ունենում Բալկանյան պատերազմին մասնակցած հայ կամավորների կազմակերպած հանդիպմանը  Բուլղարիայի Մակեդոնո-օրդինյան կամավորական կազմակերպության փոխնախագահի և  այլ անդամների հետ: Նույն օրը այդ կազմակերպության Ֆիլիպեի մասնաճյուղի նախագահի հրավերով հյուրընկալվում  է այդ կազմակերպության գրասենյակում և Մակեդոնո-օրդինյան մարտիկների անունից պարգևատրվում այդ կազմակերպության շքանշանով:

.

1938թ.

-----ՀՅԴ 13-րդ ընդհանուր ժողովը նրան արտաքսում է կուսակցությունից:

.

1938թ.ապրիլ

-----Հ.Ասատրյանի և Ն.Ասվածատրյանի հետ հիմնում է <<Տարոնի արծիվ>> շաբաթաթերթը, որով պաշտոնապես սկսվում է Տարոնական շարժումը:

.

1938թ.սեպտեմբերի 3-5

-----ԱՄՆ Օհայո նահանգի Էքրըն քաղաքում կայացած Տարոն-Տուրուբերան հայրենակցական միության համագումարը վավերացնում է ու հաստատում տարոնական շարժումը:

.

1939թ.

-----2-րդ աշխարհամարտը բռնկվելուց հետո նամակ է հղում ՀՅԴ Գերագույն մարմին` իր կարողությունները Դաշնակցության  տրամադրության տակ դնելու առաջարկով:

.

1941թ.

-----Վիեննայում հանդիպել է բանաստեղծուհի Ադրինե Տատրյանի հետ:

.

1942թ.

-----Կազմակերպում է <<Հայաստանը և Հայերը>> գերմաներեն ժողովածուի լույս ընծայումը, որով հակահարված է տրվում հայերին ոչ արիական ժողովուրդների շարքը դասող քարոզչությանը:

.

1942թ.

-----Հիմնում է <<Բուլղարա-հայկական կոմիտեն>>, ընտրվում կոմիտեի համանախագահ:

.

1942թ.դեկտեմբերի 15

-----Բեռլինում մասնակցում է Հայոց Ազգային խորհրդի հիմնադիր նիստին` նախագահ` Ա.Աբեղյան, փոխնախագահ` Ա.Գյուլխադանյան, քարտուղար` Յ.Բաղդասարյան, անդամներ` Գ.Նժդեհ, Դ.Դավիթխանյան, Ա.Մուրադյան:

.

1943թ.

-----Սոֆիայում հիմնում և գլխավորում է <<Ռուսահայերի բարեգործական եղբայրություն>> հասարակական կազմակերպությունը:

1942-43թթ.

-----Հայաստանի ազատությունն ու անկախությունը վերականգնելու խնդրի շուրջ համագործակցում է գերման ռազմական իշխանությունների և հետախուզական կառույցների հետ:

.

1943թ.հունվարի 7

-----Բեռլինի հալոց գաղութի ղեկավարությունը նամակով Նժդեհին խնդրում է ստանձնել գաղութը առաջնորդելու պարտականությունը` նշանակելով վարչության նոր կազմ:

.

1943թ.հունվարի 9, Բեռլին

-----Խորհրդային բանակից գերմանացիների մոտ գերի ընկած 60-70 հայ ռազմիկների ու Բեռլինի գաղութի ներկայացուցիչների համար բանախոսում է մոտ 2 ժամ:

.

1943թ.հունվարի 10

-----Բեռլինի եկեղեցում Հ.Ասատրյանի հետ ներկա է լինում հայ ռազմագերիների համար տրված պատարագին: Պատարագից հետո տրված ճաշկերույթին արտասանում է իր հորդորող ճառերից հերթականը, մեջբերում.<<Հայաստանում եկվոր բոլշևիկներ կան, բայց բոլշևիզմ չկա>>:

.

1943թ.հունվարի սկիզբ

-----Դրոյի նախաձեռնությամբ և դոկտոր Էնգելհաուպտի միջնորդությամբ Բեռլինի <<Էդեն>> հյուրանոցում 2 անգամ հանդիպում է Դրոյի հետ:

.

1943թ.հունվարի 16

-----Ա.Աբեղյանի ուղեկցությամբ 6 օրով ժամանում է Վիեննա, ուր Հայաստանյայց եկեղեցու Ս.Փրկիչ մատուռում և Մխիթարյան միաբանության սրահում 55-ից ավելի ներկաների առաջ ճառ է արտասանում` Բեռլինում Հայոց Ազգային խորհրդի հիմնադրման առթիվ:

.

1943թ.փետրվարի 14

-----Բանախոսում է Բեռլինի <<Մետրոպոլիս>> սրահում կազմակերպված ժողովում, ուր ասում է.<<ՉԷԿԱ-ն մահվան պար է բռնած Հայաստանի մեջ>>:

.

1943թ.ձմեռ-ամառ

-----Ելույթներ տարբեր վայրերում:

.

1943թ.հունիսի 12

-----Առավոտյան Սոֆիայից օդանավով մեկնում է Բեռլին:

.

1943թ.օգոստոսի 6

-----Իր զինվորներին գերմանա-ռուս ճակատում  օգտագործելը կանխելու, այն է` Բեռլինի զինվորական դպրոցի Ղրիմ ուղարկած հայ ուսանողների նամակին ընթացք տալու համար մեկնում է Յալթայի Սիմեզ քաղաք:

1943թ.հոկտեմբեր-նոյեմբեր

-----Հայոց Ազգային խորհրդի հանձնարարությամբ մեկնել է Վիեննա:

.

1943թ.

-----Մակեդոնիայի քաղաքական կազմակերպության հիմնադրման 50-ամյակի առթիվ, այդ կազմակերպության հրավերով մեկնում է Խորվաթիա:

.

1944թ.

-----Եղել է Վիեննայում:

.

1944թ.սեպտեմբերի 9

-----Նամակ է հղում Բուլղարիա մտած 3-րդ ուկրաինական ռազմաճակատի հրամանատարին` Թուրքիայի դեմ սովետների ձեռնարկելիք ռազմական գործողություններին իր ծառայությունները մատուցելու առաջարկով:

1944թ.հոկտեմբերի 10

-----Հայտարարելով, թե իբր Նժդեհը իր առաջարկները ԽՍՀՄ բարձրագույն ղեկավարությանը պետք է անձամբ ներկայացնի, խորհրդային հակահետախուզական ՍՄԵՐՇ կառույցի կողմից օդանավով Բուխարեստի վրայով հասցվում է Մոսկվա, ձերբակալվում և տարվում Լյուբյանկա բանտը:

.

1944թ.հոկտեմբերի 11-1946թ.նոյեմբերի 6

-----Պահվել է Մոսկվայի բանտերում:

.

1944թ.հոկտեմբեր-1954թ.մայիս

-----<<Ողջ-ողջ թաղված, պատի մեջ շարված-զնդանված>> մնացել է բանտում, ոչ մի նամակ չեն թողել գրի կամ ստանա:

.

1944թ.հոկտեմբերի 11

-----Նրա հետ զրուցում է ԽՍՀՄ պետանվտանգության ժողկոմը` նախարարը:

.

1944թ.հոկտեմբերի 12

-----Բանտում կատարվու է նրա 1-ին հարցաքննությունը:

.

1945թ.

-----Սոֆիայից Պլովդիվ են աքսորում ընտանիքին` տիկին Էփիմեին, 8-ամյա որդեգիր զավակին` Վրեժ-Սուքիասին և զոքանչին:

.

1946թ.նոյեմբերի 6

-----Մոսկվայի բանտից տեղափոխում են Երևանի բանտ:

.

1946թ.նոյեմբերի 14-1948թ.մարտ

-----Գտնվել է Երևանի բանտում:

1946թ.նոյեմբերի 15

-----Երևանում կայանում է նրա 1-ին հարցաքննությունը:

.

1946թ.նոյեմբեր

-----Հարցաքննության ընթացքում և հետաքննությանն ուղղած հատուկ դիմումներում իր ծառայություններն է առաջարկում Թուրքահայաստանը Հայաստանին վերամիավորելու գործողություններում` պատրաստակամություն հայտնելով ներկայացնելռազմական գործողությունների մանրամասն ծրագիր:

.

1946-1947թթ.ձմեռ

-----ԽՍՀՄ անվտանգության մարմինների առաջարկով պատրաստում է Թուրքիայի դեմ ռազմական գործողությունների մի քանի նախագիծ, առաջարկում է Սփյուռքում ստեղծել համագաղութային ռազմաքաղաքական կազմակերպություն` իռեդենտա:

.

1947թ.դեկտեմբերի 20

-----Հարցաքննվում է վերջին անգամ:

.

1948թ.հունվարի 10

-----Ստալինին հղած նամակում առաջարկում է իր մասնակցությունը Թուրքիայի դեմ սովետների ձեռնարկելիք  արշավանքին:

.

1948թ.ապրիլի 24

-----Դատապարտվում է 25 տարվա բանտարկության:

.

1948թ.օգոստոսի սկիզբ-1952թ.մարտի 6

-----Գտնվել է Վլադիմիրի բանտում:

.

1952թ.մարտի 16-1953թ.ամառ

-----Գտնվել է Երևանի բանտում:

.

1952թ.մարտի 25

-----ՀԽՍՀ պետանվտանգության կոմիտեի հրապարակած բժշկական եզրակացության մեջ նշվում է, որ նա տառապում է հիպերտոնիայով, ընդհանուր արտեսկլերոզով, միոկարդիսկլերոզով, փայծախի ու լեղապարկի քրոնիկական ռևմատիզմով և կոլիտով:

.

1952թ.մարտի 12
-----Խորհրդային պետանվտանգության կոմիտեի ղեկավարության գիտությամբ Հ.Տևեճյանի հետ Երևանի բանտից նամակ է գրում Ս.Վրացյանին, որը պետանվտանգության մարմինները չեն ուղարկում հասցեատիրոջը:

.

1952թ.դեկտեմբերի 25

-----ՀԽՍՀ պետանվտանգության նախարարին հղած նամակում սովետներին առաջարկում է Արևմտահայաստանը ազատագրելու խնդրում իր ծառայությունները` ըստ վաղօրոք ներկայացրած իր ծրագրի:

1953թ.սեպտեմբերի 1-ին կես

-----Վլադիմիր տանելուց առաջ Մոնումենտի բարձունքից Նժդեհին ցույց են տալիս Երևանը, հետո քաղաքի` գլխավոր փողոցները:

.

1954թ.մայիսի 5

-----Այս օրվանից նրան թույլատրում են նամակներ հղել հարազատներին:

.

1953թ.ամառ-1954թ.սեպտեմբեր

-----Դարձյալ գտվել է Վլադիմիրի բանտում:

.

1954թ.

-----Բանտային հիվանդանոցում որոշում է կայացվում նրան որպես առողջությունը քայքայված հիվանդի, բանտից վաղաժամկետ ազատելու մասին:

.

1954թ.սեպտեմբեր-1955թ.սեպտեմբեր

-----Գտնվել է Տաշքենդի բանտում, ապա` բանտային հիվանդանոցում:

.

1955թ.մայիսի 19-մայիսի 25

-----Տաշքենդում հանդիպում է տեսակցության եկած եղբոր` Լևոնին:

.

1955թ.օգոստոսի 24-ի դրությամբ

-----Տառապել է 2-րդ կարգի հիպերտոնիայով, 2-րդ կարգի սկլերոզով, թոքերի էնֆիզեմայով ու սրտի միոկարդով:

.

1955թ.սեպտեմբերի 12

-----Վերադարձվել է Վլադիմիրի բանտ:

.

1955թ.նոյեմբերի 30

-----Բանտախցից շատ ծանր վիճակում տեղափոխվում է Վլադիմիրի բանտային հիվանդանոց:

.

1955թ.դեկտեմբերի 1

-----Հարազատներին գրում է մեզ հասած վերջին նամակը:

.

1955թ.դեկտեմբերի 21

-----Վախճանվում է Վլադիմիրի բանտում:

1955թ.դեկտեմբերի մոտ 25

-----Եղբայրը` Լևոն Տեր-Հարությունյանը, Վլադիմիրի բանտին կից գերեզմանատանը կատարում է Նժդեհի հուղարկավորությունը, գերեզմանը ցանկապատել է տալիս:

.

1958թ.փետրվարի 24

-----թոքախտից մահանում է տիկին Էփիմեն, որդին` Սուքիաս-Վրեժը, մնում է որբ:

1983թ.օգոստոսի 31

-----Հայ մի խումբ մտավորականների նախաձեռնությամբ Նժդեհի աճյունը գաղտնի փոխադրվում է Երևան:

.

1983թ.հոկտեմբերի 7

-----Նույն անձինք աճյունից 2 մասունք`ողնաշարի մի ողը և աջ ճկույթը, ամփոփում են Խուստուփի լանջին` <<Կոզնի>> կոչվող աղբյուրի մոտ:

.

1987թ.մայիսի 8

-----Աճյունը ամփոփվում է Վայքի սբ. Աստվածածին եկեղեցու պատի տակ:

.

1989թ.հունիսի 17

-----Շիրիմին դրվում է տապանաքար:

.

1989թ.նոյեմբերի 25

-----Աճյունին կանգնեցվում է նաև խաչքար, հեղինակ` Գեղամ Սահակյան:

.

2000թ.սեպտեմբերի 29

-----Ազգային միասնության ուխտի գործադիր մարմնի և Նախիջևանահայոց Ազգային խորհրդի միացյալ նիստը Ռաֆայել Համբարձումյանի նախաձեռնությամբ կազմում է Նժդեհի ծննդյան 115 և Լեռնահայաստանի Հանրապետության հռչակման 80-ամյակները տոնելու հասարակական հանձնաժողով:

.

2000թ.դեկտեմբերի 21

-----Հանձնաժողովը Հայաստանում 1-ին անգամ նշում է Նժդեհի մահվան տարելիցը, անցկացնում նրա կյանքին ու գործունեությանը վերաբերող 1-ին գիտաժողովը հայրենիքում: Մտավորականությունը նույն օրը Ռ.Համբարձումյանի նախագահությամբ հիմնում է Նժդեհի ծննդյան 115 և Լեռնահայաստանի Հանրապետության հռչակման 80-ամյա հոբելյանները նշելու համահայկական հասարակական հանձնաժողով:

.

2001թ.փետրվարի վերջ

-----ՀՀ կառավարությունը կազմում է Նժդեհի ծննդյան 115 և Լեռնահայաստանի հռչակման 80-ամյակները նշելու կառավարական հանձնաժողով:

.

2001թ.ապրիլի 28

-----ՀՀ կառավարությունը 1-ին անգամ նշում է Նժդեհի 115 և Լեռնահայաստանի 80-ամյակները:

.

2005թ.ապրիլ

-----ՀՀ կառավարության գիտությամբ Սպիտակավորում ամփոփված Նժդեհի աճյունից 2 մասունք` աջ ձեռքը և 2 փոքրիկ ոսկոր, վերցվում, ապրիլի 26-ին թաղվում է Ղափանում կառուցված նրա հուշահամալիրում:

.

2005թ.դեկտեմբեր-2006թ.հուլիս

-----ՀՀ-ում և Արցախում ստորագրահավաքներ են կատարվում Ամենայն Հայոց և մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսներին ուղղած նամակների տակ, որոնցով առաջարկվում է Գարեգին Նժդեհին դասել Հայաստանյայց եկեղեցու սրբերի շարքը:

_____________________________________________